Mykotoksyny w kukurydzy

Ziarna zbóż są najczęściej podstawowym surowcem wykorzystywanym do produkcji pasz dla zwierząt. Niestety surowiec ten w trakcie wegetacji oraz późniejszego przechowywania jest narażony na wiele chorób. Spożywanie skażonych ziaren niesie wiele zagrożeń dla zdrowa zwierząt, co przekłada się na wyniki w hodowli.

Z tego względu pasza dla zwierząt hodowlanych musi charakteryzować się określonymi parametrami jakościowymi. Zostały one ustalone przez Komisję Europejską , dzięki czemu w całej Unii Europejskiej obowiązują jednolite przepisy. Przyczynia się to do większej konkurencyjności pomiędzy wytwórcami pasz oraz daje większe możliwości importu i eksportu.

Jakość paszy i rodzaje mykotoksyn 

     Jednym z kluczowych parametrów świadczących o jakości paszy jest odpowiedni poziom czystości mikrobiologicznej. Szczególne znaczenie ma tutaj zawartość mykotoksyn, czyli groźnych dla organizmu metabolitów wytwarzanych przez grzyby. To właśnie mieszanki paszowe przygotowane z zainfekowanego mykotoksynami ziarna, mają negatywny wpływ na zdrowie zwierząt gospodarskich.

     Normy europejskie dotyczące zawartości mykotoksyn w paszach podają w większości przypadków poziomy graniczne, które są jedynie zaleceniem, a nie obowiązującym aktem prawnym. W tabeli nr 1 zestawiono zalecenia w sprawie zawartości mykotoksyn w produktach przeznaczonych dla żywienia zwierząt.

Tabela 1. Zalecenie komisji z dnia 17 sierpnia 2006 r . w sprawie obecności deoksyniwalenoli, zearalenonu, ochratoksyny A T-2 i HT -2 oraz fumonizyn w produktach przeznaczonych do żywienia zwierząt ( 2006/576WE).

     Ze wszystkich zbóż, które uprawia się w naszej strefie klimatycznej najbardziej narażona na skażenia mykotoksynami jest kukurydza, jako roślina ciepłolubna i mająca długi okres wegetacji. Badania wskazują, że odmiany wczesne kukurydzy zawierają mniej mykotoksyn w porównaniu do odmian późnych. Głównymi czynnikami wywołującymi grzyby na ziarnach kukurydzy są warunki atmosferyczne (wilgoć) oraz uszkodzenia rosnących roślin przez szkodniki, głównie przez omacnicę prosowiankę.

     Obecność różnych mykotoksyn zależy od gatunków grzybów zasiedlających kolby. W okresie wegetacji kukurydza jest często porażana przez grzyby z rodziny Fusarium i w tym przypadku najbardziej rozpowszechnioną mykotoksyną jest deoksyniwalenol (DON). Zwierzęta zarażone deoksyniwalenolem wykazują mniejszy apetyt, a przy wysokich stężeniach występują wymioty, biegunka, zmniejszony przyrost masy ciała oraz obniżona odporność. Najbardziej wrażliwa na ten rodzaj mykotoksyny jest trzoda chlewna. Negatywny wpływ deoksyniwalenolu obserwuje się już przy stężeniu 1000 ppb (g/tonę) .

     Innymi, również groźnymi mykotoksynami są Zearalenon (ZEA) oraz Fumonizyny (FUM), które w wysokim stopniu przyczyniają się do wielu chorób narządów u zwierząt.

     Z tego względu Komisja Europejska wprowadziła oficjalne limity tych związków dla ziarna kukurydzy, które w tym wypadku są obligatoryjne i wynoszą dla: DON: 1,75 ppm, ZEA: 0,35 ppm, FUM: 4,00 ppm. 

     W ostatnich latach bardzo poważny problem ze sprzedażą wysuszonego ziarna kukurydzy miało wielu producentów zbóż. Ze względu na nadmierną zawartość mykotoskyn spore ilości kukurydzy musiały zostać zutylizowane. Wynikało to z faktu, iż kukurydza często miała nawet od 3,5 tyś – 4 tyś µg/kg DON-u, zaś norma przewiduje maksymalne stężenie 1,75 tyś µg/kg (1,75ppm). Taki stan rzeczy stwarza ogromne problemy finansowe dla firm sprzedających ziarna kukurydzy. Według bieżących danych, rolnicy po 2015 roku mieli jeszcze większe problemy ze sprzedażą ziarna związane z wprowadzeniem obligatoryjnych badań na zawartość w nich mykotoksyn. Zgodnie z przepisami, ziarna niezakwalifikowane do sprzedaży ze względu na zbyt wysoki poziom mykotoksyn, muszą zostać zutylizowane.

     Nie zmienia to faktu, że maksymalne dopuszczalne wartości stężeń mykotoksyn są nadal wysokie i przy górnej ich granicy nadal możliwy jest negatywny wpływ na zdrowie i rozwój zwierząt i ludzi, powodujący zaburzenia pracy wielu wewnętrznych narządów.

     W celu ograniczania zawartości mykotoksyn w ziarnach kukurydzy stosuje się zabiegi mające na celu zmniejszenie występowania furioz kolb (choroby grzybicznej kolby kukurydzy). Czynności tych dokonuje się przed zbiorem (podczas uprawy), poprzez zastosowanie różnych technik:

1. zmianowanie upraw różnymi gatunkami roślin,
2. rozdrobnienie i przykrycie resztek pożniwnych przez przeoranie (z węglanem wapnia lub kredą),
3. zbilansowane nawożenie potasem i fosforem,
4. uprawa odmian wczesnych i bardzo wczesnych,
5. staranność doprawiania gleby przed siewem,
6. zastosowanie fungicydów w okresie kwitnienia.

Istnieją także metody ograniczania obecności metabolitów grzybów w ziarnach już zebranych. Do głównych technik wykorzystywanych w tym przypadku można zaliczyć:

1. czyszczenie fizyczne ziarna,
2. efektywne suszenie ziarna
3. stosowanie chemicznych inhibitorów pleśni,
4. zastosowanie naturalnych dezaktywatorów mykotoksyn działających w szerokim spektrum.

     Jak widać, na producentach zbóż ciąży olbrzymia odpowiedzialność związana z wytworzeniem produktów będących bezpiecznym surowcem dla przemysłu paszowego, czy też spożywczego. Dlatego ważne jest, aby zarówno rolnicy jak producenci pasz, stosowali dobre praktyki produkcyjne, zapewniające odpowiedni poziom jakości swoich produktów.