Sorbenty dla przemysłu paszowego i ich zastosowanie w hodowli zwierząt

            Każdy odpowiedzialny, rozsądny  hodowca zwierząt gospodarskich powinien zadbać nie tylko o odpowiednie warunki bytowania dla swojego stada, ale również o zdrową i zrównoważoną dietę. Niewiele jednak osób wie, że zagrożenie którego nie widać na pierwszy rzut oka,  może znajdować się w  każdej paszy dla  zwierząt. Wszystko za sprawą drobnoustrojów, które występują na zakażonych kłosach zbóż.  Należą do nich między innymi grzyby (pleśnie) i związane z nimi bardzo trujące metabolity –  Mykotoksyny.  Wpływają one na znaczne obniżenie wyników produkcyjnych hodowli zwierząt.  Grzyby atakują rośliny w trakcie ich  rozwoju wegetacyjnego. Możemy nie zdawać sobie z tego sprawy, ale większość pasz,  w tym rodzima  kiszonka z kukurydzy, pasze treściwe, zboża, trawy - są zakażone grzybami pleśniowymi. Zatem zarówno  własne uprawy, jak i zakupione pasze objętościowe czy treściwe, mogą zawierać mykotoksyny.

Zwiększenie ryzyka skażenia pasz mykotoksynami wynika z  nieodpowiednich warunków środowiskowych podczas wzrostu i dojrzewania zbóż, a także z powodu złego przechowywania plonów. Rośliny, które są podatne na zarażenie grzybami, to najczęściej takie, które zostały osłabione przez susze lub gradobicie, a także uszkodzone przez owady.

Do najbardziej znanych rodzajów grzybów pleśniowych atakujących rośliny uprawne należą:  Aspergillus, Penicillium oraz Fusarsium. Aby wyobrazić sobie jak dużym problemem jest zainfekowanie roślin, wystarczy świadomość, że jeden rodzaj grzyba o nazwie Fusarium.spp  powoduje straty plonów na poziomie 10-40%, a pamiętajmy że skażenia mogą być powodowane przez wiele różnych rodzajów drobnoustrojów.

Pasze zanieczyszczone drobnoustrojami powinny być poddane dezaktywacji lub detoksykacji aby zapobiec dalszemu wzrostowi ryzyka chorobotwórczego. Mykotoksyny takie jak: Aflatoksyna, Ochratoksyna, Zearelenon, Deoksyniwalenol oraz Fumonizyny mogą powodować znaczny uszczerbek na zdrowiu zwierząt gospodarskich, zwierząt towarzyszących, a nawet  ludzi. Najbardziej niebezpieczne są mieszaniny wielu mykotoksyn.

Czym są mykotoksyny?

• Mykotoksyny to niebezpieczne dla zdrowia związki, będące wtórnymi metabolitami wytwarzanymi przez grzyby lub pleśnie, znajdujące się na wegetujących roślinach.  Toksyny te bardzo negatywnie wpływają na zdrowie zwierząt hodowlanych. Narażenie na ich wpływ może dotyczyć również ludzi, gdyż mogą zostać wprowadzone do naszego łańcucha pokarmowego wraz z produktami pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Do najważniejszych mykotoksyn  z punktu widzenia ekonomicznego ( a więc mających najbardziej odczuwalny w skutkach wpływ na wielkość produkcji rolniczej) należą: ochratoksyna A, trichoteceny i aflatoksyny.

• Aflatoksyny (głównie Aflatoksyna B1) -  znajdują się w ziarnach zbóż, nasionach bawełny  oraz w orzeszkach ziemnych. Obecność aflatoksyn w diecie zwierząt objawia się obniżeniem parametrów produkcyjnych oraz spadkiem odporności zwierząt.

• Trichotoceny, czyli toksyny fuzaryjne ( Deoksyniwalenol (DON), T- 2, Zearalenon (ZEN). - Występują najczęściej w ziarnach zbóż, kukurydzy oraz na trawach. Są szczególnie niebezpieczne dla zwierząt monogastrycznych, a głównie trzody chlewnej. Bardzo niska dawka DON-u  (kilka mg/ kg paszy) może powodować spadek pobrania paszy. Większe ilości tej mykotoksyny mogą się przyczynić do uszkodzenia narządów miąższowych, a także obniżenia parametrów produkcyjnych oraz ogólnego obniżenia zdrowotności u zwierząt. Ta grupa związków posiada silne właściwości toksyczne uszkadzające narządy wewnętrzne.

• Ochratoksyna A – jest wykrywana przede wszystkim w trakcie magazynowania ziarna żyta, pszenicy lub jęczmienia. Powoduje obniżenie wyników produkcyjnych u zwierząt. Może także przyczyniać się  do uszkodzenia nerek i wątroby. Obecność ochratoksyny A w diecie niosek prowadzi do zmniejszenia zniesionych jaj a nawet do całkowitego zaniku nieśności. Wysoka zawartości toksyny przyczynia się do wysokiej śmiertelności wśród drobiu.   

Sorbenty w przemyśle paszowym – czym są i po co są?

Wraz z rozwojem technologii produkcji pasz, właścicielom hodowli zwierząt gospodarskich z pomocą przychodzą różnego rodzaju środki zootechniczne. Znajomość mechanizmów  powstawania mykotoksyn, oraz poznanie ich budowy przyczyniły się do rozwoju badań nad absorbentami immobilizującymi trujące metabolity grzybów oraz pleśni.

Sorbenty to specjalne produkty występujące przeważnie w postaci granulatu lub proszku, które dodaje się do paszy w celach technologicznych. Unikatowy skład sorbentów pozwala absorbować mykotoksyny w paszach, dzięki czemu nie są one uwalniane w organizmie zwierzęcia, a wydalane na zewnątrz. Skład sorbentów oparty jest na bazie naturalnych surowców mineralnych, których odpowiednia budowa pozwala na wysoką sorpcję wielu niepożądanych cząsteczek.    

Sorbenty paszowe oparte w głównej mierze na glinokrzemianach ( bentonit, glinka kaolinitowa), w powiązaniu z węglem aktywnym, czy kompleksem węglowodanów, oraz naturalnymi polimerami pozwalają na wysoce skuteczną immobilizację większości mykotoksyn. Sorbenty takie działają na szerokie spektrum niebezpiecznych substancji. Dodatkowo mogą mieć właściwości antyzbrylające i antykoagulujące.

Obecnie aby skuteczność absorbcji była na wysokim poziomie stosuje się wiele substancji aktywnych w jednym preparacie. Oprócz absorbcji mykotoksyn odpowiednio dobrane sorbenty paszowe  wpływają na poprawę kondycji zdrowotnej zwierząt hodowlanych. Sorbenty zootechniczne z kolei mogą  poprawiać warunki higieniczne hodowli.

Dodatki paszowe ograniczające poziom mykotoksyn u zwierząt hodowlanych

Aby preparat lub komponent był wysoce skutecznym absorbentem mykotoksyn w paszy powinien:

• Posiadać zdolność pochłaniania jednej lub większej ilości mykotoksyn.
• W zdecydowany sposób obniżać ilość mykotoksyn.
• Przynosić wymierne korzyści – wpływają na zwiększenie pobrania paszy, a tym samym na większe przyrosty, niwelują negatywny wpływ mykotoksyn
• Nie wpływać negatywnie na zwierzęta – sorbenty działają selektywnie do mykotoksyny  a nie absorbują składników odżywczych z  organizmu zwierzęcia)
• Być łatwy do zastosowania w przemyśle paszowym.

Wysoka wilgotność w trakcie zbiorów, niewystarczające dosuszenie ziarna, niewłaściwe zabiegi agrotechniczne, czy też nieodpowiednie przechowywanie paszy oraz komponentów do pasz, może wpływać na wysokie zanieczyszczenie mykotoksynami. Te z kolei powodują obniżenie wyników produkcyjnych zwierząt hodowlanych. Zastosowanie odpowiednich kompleksowych  preparatów lub substancji wiążących mykotoksyny pomaga poradzić sobie z ich nadmierną obecnością  w paszy. Zrównoważone dawki produktów immobilizujących mykotoksyny z jednej strony skuteczne niwelują ich obecność, z drugiej, są bezpieczne dla zwierząt, gdyż nie pobierają z ich organizmów  składników odżywczych.